Trong phân tích kỹ thuật, đặc biệt là theo lý thuyết sóng Elliott, một chu kỳ tăng giá thường được hình thành bởi 5 sóng, trong đó sóng 1 là sóng tăng đầu tiên khởi động xu hướng. Sau một giai đoạn tích lũy hoặc suy thoái, VN-Index thường trải qua một sóng tăng 1 mạnh mẽ, biểu thị sự trở lại của niềm tin và dòng tiền. Tuy nhiên, điều mà các nhà đầu tư lâu năm luôn băn khoăn là sau khi sóng tăng 1 kết thúc, thị trường sẽ diễn biến như thế nào: sẽ là một nhịp điều chỉnh sâu hay chỉ là một giai đoạn tích lũy ngắn để chuẩn bị cho sóng tăng tiếp theo? Bài học từ quá khứ và sự đối chiếu với bối cảnh hiện tại sẽ cung cấp những góc nhìn quan trọng.
Sóng Tăng 1 và Đặc Điểm Lịch Sử Của VN-Index
Sóng tăng 1 thường bắt đầu từ vùng đáy, khi tâm lý thị trường còn bi quan, hoài nghi. Sóng này thường được hình thành bởi sự quay trở lại của dòng tiền thông minh, các nhà đầu tư tổ chức hoặc những người dám mạo hiểm mua vào khi thị trường vẫn còn rụt rè. Mặc dù là sóng đầu tiên, sóng 1 đôi khi có thể rất mạnh mẽ, với tốc độ tăng điểm nhanh và dứt khoát, khiến nhiều nhà đầu tư “lỡ tàu” trong giai đoạn đầu.
Nhìn lại lịch sử VN-Index, có thể điểm qua một số giai đoạn tiêu biểu của sóng tăng 1 và diễn biến sau đó:
- Giai đoạn sau khủng hoảng 2008-2009: Sau khi tạo đáy lịch sử vào đầu năm 2009, VN-Index đã có một sóng tăng 1 rất mạnh mẽ từ khoảng 235 điểm lên gần 630 điểm chỉ trong vài tháng, mức tăng hơn 160%. Đây là một đợt phục hồi hình chữ V, được thúc đẩy bởi các gói kích thích kinh tế và niềm tin vào sự phục hồi toàn cầu. Sau sóng tăng mạnh này, thị trường đã bước vào sóng 2 điều chỉnh, giảm khoảng 30% trước khi thiết lập một nền tảng mới để chuẩn bị cho sóng tăng 3. Sóng 2 này chứng kiến sự rung lắc mạnh, nhiều cổ phiếu giảm sâu, khiến nhà đầu tư mới tham gia ở giai đoạn cuối sóng 1 chịu thiệt hại.
- Giai đoạn 2012-2014: Sau khi tạo đáy vào cuối năm 2012, VN-Index lại có một sóng tăng 1 khá bền bỉ từ vùng 350 điểm lên khoảng 640 điểm vào cuối năm 2014, tăng gần 83%. Sóng này không quá “dựng đứng” như giai đoạn 2009 mà mang tính chất từ từ, chắc chắn hơn, phản ánh sự phục hồi kinh tế ổn định và sự cải thiện trong hoạt động của doanh nghiệp. Sau đó, VN-Index bước vào sóng 2 điều chỉnh nhẹ hơn, khoảng 15-20%, trước khi tiếp tục chu kỳ tăng trưởng mới. Sóng điều chỉnh này diễn ra trong bối cảnh vĩ mô tương đối ổn định, nên mức độ khắc nghiệt không quá lớn.
- Giai đoạn 2016-2018 (Tiền đề cho nhịp tăng lịch sử): Từ cuối năm 2016, VN-Index bắt đầu một sóng tăng 1 từ vùng 660 điểm lên khoảng 800 điểm vào giữa năm 2017, tăng khoảng 21%. Đây là một sóng tăng khá nhẹ nhàng nhưng bền bỉ. Sau đó, thị trường có một nhịp điều chỉnh sóng 2 tương đối nông, khoảng 5-7%, trước khi bùng nổ mạnh mẽ trong sóng 3, đưa VN-Index lên đỉnh lịch sử gần 1.200 điểm vào đầu năm 2018. Giai đoạn này cho thấy, nếu sóng 1 không quá “nóng”, sóng 2 điều chỉnh có thể chỉ là một nhịp tích lũy để củng cố trước khi bước vào sóng tăng mạnh hơn.
Đặc điểm chung của Sóng 2 (Điều chỉnh sau Sóng 1):
Từ những ví dụ trên, có thể rút ra một số đặc điểm của sóng 2 điều chỉnh sau sóng 1:
- Mức độ điều chỉnh: Sóng 2 thường điều chỉnh một phần lợi nhuận của sóng 1. Mức điều chỉnh có thể từ 30% đến 61.8% của sóng 1 (theo Fibonacci Retracement), tùy thuộc vào độ “nóng” của sóng 1 và bối cảnh vĩ mô. Nếu sóng 1 tăng quá nhanh và mạnh, sóng 2 có thể điều chỉnh sâu hơn.
- Khối lượng giao dịch: Thường có xu hướng giảm dần trong quá trình điều chỉnh, cho thấy áp lực bán không còn quá lớn khi giá về vùng hỗ trợ.
- Tâm lý thị trường: Từ hưng phấn sau sóng 1 chuyển sang hoài nghi, lo lắng hoặc thậm chí bi quan trong sóng 2. Đây là giai đoạn mà nhiều nhà đầu tư mới tham gia vào cuối sóng 1 có thể bị “rũ bỏ”.
- Thời gian: Sóng 2 có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng, tạo ra một giai đoạn sideway hoặc giảm nhẹ trước khi xác lập xu hướng mới.
Phân Tích Bối Cảnh Thị Trường Hiện Tại (Giữa năm 2025):
Giả sử VN-Index đã hoàn thành hoặc đang ở giai đoạn cuối của một sóng tăng 1 đáng kể trong thời gian gần đây (ví dụ, một nhịp tăng mạnh từ vùng đáy cuối năm 2024 hoặc đầu năm 2025 đến giữa năm 2025), việc phân tích bối cảnh hiện tại trở nên cực kỳ quan trọng để dự báo diễn biến tiếp theo.
- Mức độ tăng trưởng của sóng 1 hiện tại: VN-Index từ cuối năm 2024 đến giữa năm 2025 đã có một nhịp phục hồi tốt. Mức tăng cụ thể sẽ quyết định mức độ điều chỉnh tiềm năng của sóng 2. Nếu nhịp tăng này diễn ra quá “nóng” với nhiều cổ phiếu đầu cơ tăng trần liên tục, khả năng điều chỉnh sâu là cao. Ngược lại, nếu là một nhịp tăng trưởng bền vững, có sự luân chuyển dòng tiền giữa các nhóm ngành và được hỗ trợ bởi nền tảng cơ bản tốt, sóng 2 có thể chỉ là một nhịp tích lũy.
- Yếu tố Vĩ mô:
- Lãi suất: Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới sẽ là yếu tố quyết định. Nếu lãi suất có xu hướng duy trì ở mức hợp lý hoặc giảm nhẹ, điều này sẽ hỗ trợ cho thị trường sau điều chỉnh. Ngược lại, áp lực lạm phát và khả năng tăng lãi suất sẽ tạo áp lực lớn lên sóng 2.
- Tăng trưởng GDP và kinh tế thực: Nếu kinh tế Việt Nam tiếp tục duy trì đà phục hồi và tăng trưởng ổn định, đây sẽ là nền tảng vững chắc, giúp sóng 2 điều chỉnh không quá sâu và tạo động lực cho sóng 3.
- Chất lượng tài sản doanh nghiệp: Các báo cáo kết quả kinh doanh quý 2/2025 đã và đang được công bố. Nếu lợi nhuận doanh nghiệp tăng trưởng bền vững, đặc biệt là ở các nhóm ngành xương sống như ngân hàng, sản xuất, điều này sẽ củng cố niềm tin và giúp thị trường nhanh chóng hồi phục sau điều chỉnh. Ngược lại, nếu chất lượng lợi nhuận không như kỳ vọng, áp lực điều chỉnh có thể gia tăng.
- Dòng tiền: Dòng tiền nội và ngoại là yếu tố then chốt. Nếu dòng tiền nội vẫn duy trì sự chủ động và dòng tiền ngoại có dấu hiệu quay trở lại mạnh mẽ sau giai đoạn điều chỉnh, điều đó sẽ hỗ trợ thị trường hình thành đáy của sóng 2 và bước vào sóng tăng mới. Cần theo dõi chặt chẽ xu hướng mua ròng/bán ròng của khối ngoại.
- Tâm lý thị trường và định giá: Sau một sóng tăng 1, tâm lý nhà đầu tư thường trở nên hưng phấn. Nếu định giá của thị trường (ví dụ P/E) đã trở nên quá cao so với mức trung bình lịch sử hoặc so với khu vực, áp lực điều chỉnh sẽ lớn hơn. Sóng 2 sẽ là giai đoạn để thị trường “hạ nhiệt” và tái định giá.
Kịch bản có thể xảy ra sau Sóng Tăng 1:
Với bối cảnh hiện tại, có hai kịch bản chính cho VN-Index sau khi kết thúc sóng tăng 1:
- Kịch bản 1: Điều chỉnh lành mạnh (Sóng 2 nông): Nếu sóng tăng 1 vừa qua diễn ra một cách từ tốn, được hỗ trợ bởi nền tảng vĩ mô và kết quả kinh doanh doanh nghiệp tích cực, thì sóng 2 điều chỉnh có thể chỉ diễn ra nhẹ nhàng, với mức giảm không quá lớn (khoảng 10-15% từ đỉnh sóng 1), thời gian tích lũy ngắn. Thị trường sẽ tìm thấy vùng hỗ trợ đáng tin cậy và nhanh chóng củng cố để chuẩn bị cho sóng 3 mạnh mẽ hơn.
- Kịch bản 2: Điều chỉnh sâu hơn (Sóng 2 khắc nghiệt): Nếu sóng tăng 1 vừa qua có yếu tố đầu cơ mạnh, tăng nóng ở nhiều cổ phiếu không có nền tảng cơ bản vững chắc, hoặc nếu xuất hiện các yếu tố vĩ mô bất lợi đột ngột (như lạm phát tăng cao trở lại, chính sách tiền tệ thắt chặt hơn dự kiến), sóng 2 có thể điều chỉnh sâu hơn (20-30% hoặc hơn), gây ra sự hoảng loạn và “rũ bỏ” mạnh mẽ các nhà đầu tư non kinh nghiệm.
Hành động của Nhà Đầu Tư Lâu Năm:
Đối với nhà đầu tư lâu năm, giai đoạn sau sóng tăng 1 không phải là lúc để hoảng loạn mà là cơ hội để cơ cấu lại danh mục.
- Thận trọng và kỷ luật: Tránh mua đuổi ở giai đoạn cuối sóng 1. Chuẩn bị sẵn sàng tâm lý và nguồn lực cho nhịp điều chỉnh.
- Kiểm tra lại danh mục: Đánh giá lại các cổ phiếu đang nắm giữ. Nếu có những mã đã tăng nóng, không còn phù hợp với định giá hoặc có nền tảng cơ bản yếu, nên xem xét chốt lời một phần hoặc toàn bộ.
- Tìm kiếm cơ hội trong điều chỉnh: Sóng 2 là cơ hội vàng để tích lũy các cổ phiếu tốt, có nền tảng cơ bản vững chắc, triển vọng tăng trưởng dài hạn nhưng đã bị điều chỉnh về mức giá hấp dẫn hơn. Tập trung vào các ngành hưởng lợi từ chính sách vĩ mô và xu hướng tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.
- Quản trị rủi ro: Luôn duy trì tỷ trọng tiền mặt hợp lý và tuân thủ nguyên tắc cắt lỗ nếu thị trường diễn biến bất lợi hơn dự kiến.
Sóng 2 điều chỉnh là một phần tất yếu của chu kỳ thị trường, là giai đoạn “thanh lọc” cần thiết để thị trường củng cố và đi lên bền vững hơn. Với kinh nghiệm và sự am hiểu thị trường, các nhà đầu tư lâu năm hoàn toàn có thể biến giai đoạn này thành cơ hội để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, chuẩn bị cho những sóng tăng mạnh mẽ tiếp theo.
