Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump hôm nay đã công bố các mức thuế quan đối ứng mới, áp dụng cho ít nhất 14 quốc gia từ ngày 1 tháng 8 năm 2025. Động thái này là một phần trong chiến lược “Nước Mỹ trên hết” của ông, nhằm tái cân bằng cán cân thương mại và giải quyết các hoạt động được cho là không công bằng. Đối với Việt Nam, sau những cuộc đàm phán căng thẳng, mức thuế đã được ấn định là 20% đối với hàng xuất khẩu và 40% đối với hàng hóa quá cảnh, một sự “hạ nhiệt” đáng kể so với mức 46% ban đầu được đe dọa.
Chính sách này không chỉ là một điều chỉnh thương mại mà còn là một phép thử đối với mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt Nam, đồng thời mở ra những cơ hội chiến lược trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang được định hình lại.
I. Bối cảnh Chính sách Thuế quan Đối ứng của Hoa Kỳ
Chính sách “thuế quan đối ứng” là một trụ cột quan trọng trong chương trình nghị sự kinh tế của Tổng thống Trump, nhằm đưa hoạt động sản xuất trở lại Hoa Kỳ, giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ an ninh quốc gia. Ban đầu, vào “Ngày Giải phóng” 2 tháng 4 năm 2025, chính quyền Trump đã công bố mức thuế cơ bản 10% áp dụng cho hầu hết các hàng hóa nhập khẩu, cùng với các mức thuế bổ sung cụ thể cho từng quốc gia, có thể lên tới 50%.
Thông báo ngày 7 tháng 7 là bản cập nhật của các mức thuế này, áp dụng cho ít nhất 14 đối tác thương mại và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2025. Việc gia hạn thời hạn đàm phán ban đầu từ 9 tháng 7 đến 1 tháng 8 cho thấy các cuộc đàm phán vẫn đang diễn ra, và Hoa Kỳ đang sử dụng chiến lược thời hạn để gây áp lực tối đa lên các đối tác thương mại.
Bên cạnh đó, “Dự luật Lớn và Đẹp” (The One, Big, Beautiful Bill – OBBB) vừa được Hạ viện Hoa Kỳ thông qua vào ngày 3 tháng 7 năm 2025, cũng sẽ có những tác động gián tiếp đến kinh tế toàn cầu. Dự luật này bao gồm các khoản cắt giảm thuế trị giá 4,5 nghìn tỷ USD, đầu tư lớn vào an ninh quốc gia, nhưng cũng cắt giảm các chương trình an sinh xã hội và thu hồi đáng kể các khoản tín dụng thuế năng lượng xanh. Văn phòng Ngân sách Quốc hội Hoa Kỳ (CBO) ước tính OBBB sẽ làm tăng thâm hụt ngân sách liên bang thêm 3,3-3,4 nghìn tỷ USD trong 10 năm tới. Các điều khoản này có thể làm cho tài sản Hoa Kỳ kém hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, có khả năng chuyển hướng vốn sang các thị trường khác, bao gồm các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam.
II. Mức thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ áp dụng cho Việt Nam: So sánh và Phân tích
Vào ngày 2 tháng 7 năm 2025, Tổng thống Donald Trump đã công bố một thỏa thuận thương mại với Việt Nam, theo đó Hoa Kỳ sẽ áp mức thuế 20% đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ và 40% đối với hàng hóa được vận chuyển quá cảnh qua Việt Nam. Đổi lại, hàng hóa Hoa Kỳ sẽ được tiếp cận thị trường Việt Nam với mức thuế 0%.
Mức thuế 20% này là một sự giảm đáng kể so với mức 46% ban đầu được đe dọa vào ngày 2 tháng 4 năm 2025. Việc Việt Nam đạt được mức thuế thấp hơn đáng kể cho thấy hiệu quả của các nỗ lực ngoại giao chủ động, bao gồm các cuộc điện đàm cấp cao giữa Tổng Bí thư Tô Lâm và Tổng thống Trump.
Mặc dù mức 20% cao hơn mức thuế MFN trung bình trước đây của Việt Nam (9,4%) , nhưng khi so sánh với các mức thuế mới được áp dụng cho các đối tác thương mại khác trong khu vực, mức thuế 20% của Việt Nam lại cho thấy một vị thế cạnh tranh tương đối thuận lợi. Cụ thể, các quốc gia như Bangladesh (35%), Campuchia (36%), Indonesia (32%), Lào (40%), Myanmar (40%) và Thái Lan (36%) đều phải đối mặt với mức thuế cao hơn đáng kể. Điều này cho thấy, bất chấp việc tăng thuế, Việt Nam vẫn duy trì được một lợi thế cạnh tranh tương đối so với nhiều đối thủ trong khu vực, có khả năng củng cố vị thế của nước này như một điểm đến “Trung Quốc + 1” hấp dẫn hơn đối với các công ty tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng.
Vấn đề “quá cảnh” (transshipment) với mức thuế 40% là một biện pháp trực tiếp nhắm vào các sản phẩm từ các quốc gia khác (chủ yếu là Trung Quốc) được vận chuyển qua Việt Nam để né tránh thuế quan của Hoa Kỳ. Việt Nam đã cam kết kiểm soát chặt chẽ hơn vấn đề này, bao gồm tăng cường quy trình khai báo và phê duyệt đối với các mặt hàng lưỡng dụng như chất bán dẫn. Tuy nhiên, việc định nghĩa và thực thi “quá cảnh” là một thách thức phức tạp, tạo ra sự cân bằng địa chính trị quan trọng cho Việt Nam với Trung Quốc, vốn là nguồn nhập khẩu lớn nhất và thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam.
III. Cơ hội cho Việt Nam trong bối cảnh mới
Mặc dù đối mặt với thách thức thuế quan, Việt Nam vẫn có nhiều cơ hội chiến lược:
1. Vị thế chiến lược và sự ổn định vĩ mô: Việt Nam được coi là điểm đến chiến lược cho đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhờ lập trường trung lập, ổn định chính trị và mạng lưới quan hệ đối tác toàn diện. Dòng vốn FDI vào Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2025 đã đạt 21 tỷ USD, tăng 32% so với cùng kỳ, đánh dấu mức cao nhất trong 15 năm qua. Nền tảng kinh tế vĩ mô ổn định, với lạm phát được kiểm soát (CPI quý I tăng 3,1%) và duy trì thặng dư thương mại, củng cố sức hấp dẫn của Việt Nam.
2. Chính sách đối ngoại chủ động: Việc đàm phán thành công mức thuế 20% với Hoa Kỳ là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của chính sách ngoại giao kinh tế của Việt Nam. Việt Nam cũng đang tìm kiếm sự công nhận quy chế kinh tế thị trường từ Hoa Kỳ và việc dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đối với các sản phẩm công nghệ cao, mở ra các cơ hội kinh tế hơn nữa.
3. Chính sách kinh tế nội địa hỗ trợ tăng trưởng:
- Chính sách tiền tệ linh hoạt: Ngân hàng Nhà nước (NHNN) tiếp tục giữ ổn định lãi suất điều hành (lãi suất cho vay bình quân giảm xuống 6,3%/năm vào 10/6/2025) và điều hành tỷ giá linh hoạt. Mục tiêu tăng trưởng tín dụng 16-17% cho năm 2025 nhằm đáp ứng nhu cầu vốn của nền kinh tế. Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm Fintech (Sandbox) có hiệu lực từ 1/7/2025, thúc đẩy đổi mới và tài chính toàn diện.
- Chính sách tài khóa mở rộng: Bộ Tài chính tiếp tục giảm và gia hạn thuế, phí (tổng hỗ trợ 232,6 nghìn tỷ VNĐ năm 2025) và đẩy mạnh đầu tư công với kế hoạch kỷ lục 829,36 nghìn tỷ VNĐ.
- Đẩy mạnh chuyển đổi số: Việt Nam đã thành lập Quỹ Phát triển Dữ liệu Quốc gia trị giá 38,4 tỷ USD để thúc đẩy ứng dụng AI, Big Data, IoT.
IV. Thách thức đối với Việt Nam
1. Tác động trực tiếp của thuế quan: Mức thuế 20% sẽ làm tăng giá thành hàng hóa Việt Nam tại Mỹ, giảm sức cạnh tranh. Các ngành điện tử, dệt may, da giày, đồ gỗ, vốn sử dụng hơn 17 triệu lao động, sẽ chịu tác động trực tiếp, có nguy cơ giảm đơn hàng và mất việc làm (hơn 500.000 việc làm trong ngành dệt may nếu đơn hàng giảm 20%).
2. Rủi ro từ chính sách “quá cảnh”: Mức thuế 40% đối với hàng hóa quá cảnh tạo áp lực lớn lên Việt Nam trong việc kiểm soát nguồn gốc hàng hóa và cân bằng quan hệ với Trung Quốc.
3. Biến động tỷ giá và áp lực từ chính sách tiền tệ toàn cầu: Chính sách của FED (dự kiến giảm lãi suất nhưng thận trọng) và thuế quan của Trump có thể khiến đồng USD mạnh lên, gây áp lực lên tỷ giá VND.
4. Thách thức nội tại: Năng suất lao động còn thấp, giải ngân đầu tư công chưa đạt yêu cầu ở nhiều địa phương, và khung thể chế vẫn cần được hoàn thiện. Ngoài ra, việc Mỹ cắt giảm tín dụng thuế năng lượng xanh có thể ảnh hưởng gián tiếp đến ngành năng lượng tái tạo của Việt Nam, vốn đang đối mặt với những thách thức chính sách nội bộ.
V. Kết luận và Khuyến nghị Chiến lược
Thông báo thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ là một bước ngoặt quan trọng, mang đến cả thách thức và cơ hội cho Việt Nam. Mặc dù mức thuế mới cao hơn trước, nhưng việc đàm phán thành công để giảm từ 46% xuống 20% là một thành tựu đáng kể, giúp Việt Nam duy trì lợi thế cạnh tranh tương đối so với nhiều đối thủ trong khu vực.
Để tối đa hóa cơ hội và giảm thiểu thách thức, Việt Nam cần:
- Duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và linh hoạt trong điều hành chính sách: Tiếp tục kiểm soát lạm phát, ổn định tỷ giá và đẩy mạnh giải ngân đầu tư công.
- Đẩy mạnh cải cách thể chế và cải thiện môi trường kinh doanh: Tinh giản thủ tục hành chính, tháo gỡ vướng mắc pháp lý và nâng cao năng suất lao động.
- Đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu: Giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ, tìm kiếm các thị trường mới và tập trung phát triển sản phẩm giá trị gia tăng cao.
- Quản lý chặt chẽ vấn đề “quá cảnh” và tăng cường quy tắc xuất xứ: Xây dựng quy định rõ ràng và hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.
- Tận dụng cơ hội từ chuyển đổi số và kinh tế xanh: Đầu tư vào hạ tầng số, Fintech và giải quyết các vướng mắc trong chính sách năng lượng tái tạo.
Bằng cách thực hiện đồng bộ các giải pháp này, Việt Nam có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của các chính sách thuế quan mới của Hoa Kỳ, củng cố vị thế của mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu và tiếp tục đạt được các mục tiêu tăng trưởng kinh tế đầy tham vọng.
